Monizm, tüm varlıkların ve gerçekliğin tek bir temel prensip veya maddeye dayandığını savunan bir felsefi akımdır. Bu görüşe göre, evrenin temelinde yalnızca bir tür varlık bulunur ve bu varlık, tüm fenomenlerin kaynağını oluşturur. Monizm, zıt bir görüş olarak kabul edilen dualizmin (iki ayrı ve bağımsız varlık ilkesinin olduğunu savunan görüş) karşısında yer alır.

Monizmin Temel Türleri
Maddi Monizm (Materyalizm): Maddi monizm, tüm varlıkların temelinin maddi (fiziksel) olduğunu savunur. Bu görüşe göre, zihin, bilinç ve tüm diğer fenomenler, maddi süreçlerin ürünüdür.
Temsilcileri: Demokritos, Thomas Hobbes, Karl Marx

İdealist Monizm: İdealist monizm, tüm varlıkların temelinin zihin veya düşünce olduğunu savunur. Bu görüşe göre, maddi dünya, zihinsel süreçlerin bir yansıması veya ürünü olarak var olur.
Temsilcileri: George Berkeley, G.W.F. Hegel

Nötr Monizm: Nötr monizm, hem zihinsel hem de maddi varlıkların, daha temel bir üçüncü tür varlık veya özden türediğini savunur. Bu yaklaşım, hem idealizmin hem de materyalizmin sınırlamalarını aşmayı amaçlar.
Temsilcileri: Baruch Spinoza, Ernst Mach, William James

Monizmin Temel İlkeleri
Tek Bir Temel İlke: Monizme göre, evrenin ve tüm varlıkların temelinde tek bir ilke veya madde bulunur. Bu ilke, tüm fenomenlerin kaynağını oluşturur ve evrenin bütünlüğünü sağlar.

Bütünlük ve Birlik: Monizm, evrenin bir bütün olarak anlaşılması gerektiğini ve tüm varlıkların bu bütünün parçaları olduğunu savunur. Evrenin birliği ve bütünlüğü, monizmin temel prensiplerindendir.

Zihinsel ve Fizikselin Birliği: Monizm, zihinsel ve fiziksel fenomenlerin aynı temel ilkenin farklı görünümleri olduğunu ileri sürer. Bu görüşe göre, zihinsel süreçler ve fiziksel olaylar, aynı temel gerçekliğin iki farklı yönüdür.

Monizmin Temsilcileri
Baruch Spinoza: Spinoza, monizmin önemli temsilcilerindendir ve "Tanrı ya da Doğa" (Deus sive Natura) kavramını geliştirerek, tüm varlıkların tek bir tözden (substance) türediğini savunmuştur. Ona göre, Tanrı ve doğa aynı şeydir ve bu tek töz, evrendeki her şeyin kaynağıdır.

George Berkeley: Berkeley, idealist monizmin savunucusudur. Ona göre, varlık, algılayan zihinlere bağlıdır ve maddi dünya, zihinlerin algılarından bağımsız olarak var olamaz.

Ernst Mach ve William James: Nötr monizmin temsilcileridir. Mach, fiziksel ve zihinsel olguların aynı temel gerçekliğin farklı yönleri olduğunu savunmuştur. William James ise, hem zihinsel hem de maddi fenomenlerin daha temel bir gerçekliğe dayandığını ileri sürmüştür.

Monizm ve Diğer Akımlar
Monizm, özellikle dualizm ve pluralizm gibi akımlardan belirgin şekilde ayrılır. Dualizm, zihinsel ve fiziksel varlıkların ayrı ve bağımsız olduğunu savunurken, monizm tek bir temel ilkeye dayanan bir evren anlayışını benimser. Pluralizm ise, evrenin birden çok temel ilke veya varlık tarafından oluşturulduğunu savunur.

Monizmin Etkisi
Monizm, felsefi düşünce tarihinde önemli bir yer tutar ve metafizik, epistemoloji, ahlak felsefesi ve bilim felsefesi gibi alanlarda geniş bir etkiye sahiptir. Monist düşünce, evrenin bir bütün olarak anlaşılması gerektiğini vurgulayarak, bilimsel araştırmalara ve felsefi analizlere derin bir katkı sağlamıştır.