Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), çocukluk çağında başlayan, dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüsellik ile karakterize edilen nörogelişimsel bir bozukluktur. DEHB, genellikle çocukluk döneminde tanı konulsa da, belirtileri ergenlik ve yetişkinlik döneminde de devam edebilir. Bu yazıda, DEHB'nin ne olduğunu, belirtilerini, nedenlerini ve tedavi yöntemlerini ele alacağız.
DEHB Nedir?
DEHB, dikkat süresinin kısa olması, aşırı hareketlilik ve dürtü kontrolünde zorluklar ile kendini gösteren bir bozukluktur. Bu belirtiler, kişinin okul, iş ve sosyal yaşamında önemli zorluklara neden olabilir. DEHB, genellikle üç alt türde sınıflandırılır:
- Dikkat Eksikliği Baskın Tip: Dikkat dağınıklığı ve odaklanma sorunları ön plandadır.
- Hiperaktivite-Dürtüsellik Baskın Tip: Hiperaktivite ve dürtüsellik belirtileri baskındır.
- Birleşik Tip: Hem dikkat eksikliği hem de hiperaktivite-dürtüsellik belirtileri birlikte görülür.
Belirtileri Nelerdir?
DEHB belirtileri, dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüsellik olmak üzere üç ana kategoriye ayrılır:
Dikkat Eksikliği Belirtileri:
- Detaylara dikkat edememe, dikkatsizlik hataları yapma.
- Görev veya oyun aktivitelerinde dikkatini sürdürmede zorluk.
- Doğrudan konuşulduğunda dinlemiyormuş gibi görünme.
- Talimatları takip etmede zorluk, görevleri tamamlayamama.
- Organizasyon becerilerinde zorluk.
- Sürekli olarak bir şeyleri kaybetme (örneğin, oyuncaklar, okul eşyaları).
- Dış uyaranlarla kolayca dikkatin dağılması.
- Günlük aktiviteleri unutma.
Hiperaktivite Belirtileri:
- Elleri ve ayakları sürekli hareket ettirme, kıpır kıpır olma.
- Oturduğu yerden kalkma, yerinde duramama.
- Uygunsuz zamanlarda koşma veya tırmanma.
- Sessizce oyun oynayamama veya boş zaman etkinliklerinde zorlanma.
- Sürekli hareket halinde olma, "motor takılı" gibi hareket etme.
- Aşırı konuşma.
Dürtüsellik Belirtileri:
- Sorular tamamlanmadan cevap verme.
- Sıra beklemede zorluk.
- Başkalarının sözünü kesme veya oyunlarını bölme.
Nedenleri Nelerdir?
DEHB'nin kesin nedenleri tam olarak bilinmemekle birlikte, genetik, biyolojik ve çevresel faktörlerin bir kombinasyonunun rol oynadığı düşünülmektedir. İşte bazı yaygın nedenler:
- Genetik Yatkınlık: Ailede DEHB öyküsü olan kişilerde risk daha yüksektir.
- Beyin Yapısı ve İşlevi: Beynin belirli bölgelerinde yapısal ve işlevsel farklılıklar DEHB ile ilişkilidir.
- Beyin Kimyasalları: Dopamin ve norepinefrin gibi nörotransmitterlerdeki dengesizlikler DEHB'ye katkıda bulunabilir.
- Çevresel Faktörler: Anne karnında alkol veya tütün kullanımı, doğum komplikasyonları ve erken yaşta maruz kalınan toksinler DEHB riskini artırabilir.
- Psikososyal Faktörler: Erken çocukluk döneminde yaşanan stresli veya travmatik deneyimler de DEHB'yi tetikleyebilir.
Tedavi Yöntemleri
DEHB tedavi edilebilir ve çeşitli tedavi yöntemleri bulunmaktadır:
İlaç Tedavisi:
- Uyarıcı İlaçlar: Metilfenidat ve amfetaminler, DEHB belirtilerini hafifletmek için yaygın olarak kullanılır.
- Uyarıcı Olmayan İlaçlar: Atomoksetin ve guanfacin gibi ilaçlar da kullanılabilir.
Psikoterapi:
- Davranışçı Terapi: Özellikle çocuklarda, olumlu davranışları teşvik etmek ve olumsuz davranışları azaltmak için kullanılır.
- Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): Özellikle ergenler ve yetişkinler için etkili olabilir. BDT, düşünce ve davranış kalıplarını değiştirmeyi amaçlar.
- Aile Terapisi: Aile üyelerinin DEHB'yi anlamalarına ve destek olmalarına yardımcı olabilir.
- Sosyal Beceri Eğitimi: Sosyal etkileşim becerilerini geliştirmeye yönelik eğitimler.
Eğitim ve Destek:
- Özel Eğitim Hizmetleri: Okul ortamında ek destek ve uyarlamalar.
- Ebeveyn Eğitimi ve Destek Grupları: Ebeveynlerin DEHB'yi anlamalarına ve çocuklarına destek olmalarına yardımcı olabilir.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu, ciddi ve yaşamı etkileyen bir nörogelişimsel bozukluktur, ancak doğru tanı ve tedavi ile yönetilebilir. Eğer siz veya tanıdığınız biri DEHB belirtileri yaşıyorsa, profesyonel yardım almak önemlidir. Erken müdahale ve uygun tedavi ile DEHB'nin üstesinden gelmek ve sağlıklı bir yaşam sürmek mümkündür. Unutmayın, yardım istemek bir güçlülük belirtisidir ve sağlıklı bir yaşam için atılan önemli bir adımdır.
